ជំងឺមហារីកមាត់ធ្មេញ (Oral Cancer)! គឺជាដុំកោសិកាមហារីកដែលរីករាលដាលនៅក្នុងប្រអប់មាត់។ ដុំកោសិកាមហារីកនេះកើតចេញពីកោសិកានៅក្នុងប្រអប់មាត់ដោយផ្ទាល់ (Primary Lesion) ដូចជាអញ្ចាញធ្មេញ អណ្តាត តំបន់ក្រោមអណ្តាត ឆ្អឹងថ្គាម ក្រអូមមាត់ ផ្សេងៗ ឬក៏ជាដុំកោសិកាមហារីកដែលកើតមានដោយសារការរីករាលដាលពីដុំកោសិកាមហារីកផ្សេងទៀតក្នុងសារពាង្គកាយ (Metastasis from a distant site of origin)។

ជំងឺមហារីកមាត់ធ្មេញមានច្រើនប្រភេទណាស់ ហើយភាគច្រើនបំផុតប្រហែល ៩០% ជាប្រភេទ Squamous Cell carcinomas។ ភាគច្រើននៃជំងឺនេះ មានទីតាំងស្ថិតនៅលើអណ្តាត តំបន់ស្ថិតក្រោមអណ្តាត តំបន់សាច់ថ្ពាល់ លើអញ្ចាញ លើក្រអូមមាត់ ជាដើម។

• ១) មូលហេតុ៖

  • កោសិកាមហារីកកើតឡើងដោយសារបម្រែបម្រួលខុសប្រក្រតីនៃ DNA (Oncogenes are activated as a result of mutation of DNA) ។
  • កត្តាប្រឈមសំខាន់ៗដែលធ្វើឲ្យងាយកើតជំងឺមហារីកមាត់ធ្មេញមានដូចជា: ការជក់បារី ការពិសារស្រា ការប្រើប្រាស់ស្លាម្លូយូរឆ្នាំ។
  • កត្តារួមផ្សំផ្សេងទៀតដូចជា អនាម័យមាត់ធ្មេញមិនល្អ ការរំខាន ឬភាពគ្រើមនៃធ្មេញសប្បនិមិ្មតដែលធ្វើឲ្យមុតជាដំបៅរ៉ាំរៃ អ្នកជំងឺខ្វះអាហារូបត្ថម្ភ។
  • កត្តាមេរោគ (Bacteria) ពពួកផ្សិត (Fungi) វីរុស (ឧទាហរណ៍ប្រភេទវីរុស HPV16) ។

• ២) បម្រែបម្រួលដំបូងជាដុំស្លូត មុនពេលឈានទៅរកដុំកោសិកាមហារីក “Premalignant lesion”៖ ជាដំណាក់កាលដំបូងនៃការប្រែប្រួលកោសិកា(នៅជាប្រភេទស្លូត) ដែលអាចប្រឈមទៅនឹងការវិត្តន៍ទៅជាកោសិកាមហារីក។ ដុំរឺដំបៅមានលក្ខណ:ស្លូត(Premalignant lesion)មានដូចជាៈ

• បន្ទះពណ៌ស (Leukoplakia),

• បន្ទះពណ៌ក្រហម (Erythroplakia) ឬ ដំបៅពណ៌ក្រហមលាយស (Mixed Red & white lesion),

• បន្ទះឆ្នូតស(Oral lichen planus), សាច់ដុំក្នុងមាត់ទ្បើងក្រិន(Oral Submucour Fibrosis )ជាដើម។

នៅដំណាក់កាលនេះ បម្រែបម្រួលកោសិកាមានតិចតួច ហើយអ្នកជំងឺមិនមានការឈឺចាប់ទេ។ ការប្រែប្រួលនេះអាចកត់សម្គាល់ និងដឹងដោយទន្តបណ្ឌិត ជាពិសេសគឺការច្រឹបសាច់យកទៅវិភាគ (Biopsy)។ ការពិនិត្យតាមដាន និងការព្រឹក្សាក្នុងការព្យាបាលក្នុងដំណាក់កាលដំបូងដោយមានបំរែបំរួលកោសិការតិចតួច (Mild dysplasia) និង បំរែបំរួលកោសិការកំរិតមធ្យម (Moderate dysplasia) ពិតជាមានសារៈសំខាន់មុនពេលកោសិកានេះក្លាយជាកោសិកាមហារីក នៅដំណាក់កាល បំរែបំរួលកោសិកាខ្លាំងនឹងមានកោសិកាមហារីក (Carcinoma in situ)**

• ៣) រោគសញ្ញា៖

  • ដំបូងៈ បន្ទះពណ៌ស បន្ទះពណ៌ក្រហម ឬ បន្ទះសលាយក្រហម
  • ដំណាក់កាលបន្តបន្ទាប់ៈ
    • ឡើងដុះជាដុំសាច់ហើយរីកលូតលាស់លឿន
    • ជាដំបៅក្នុងមាត់ ដែលមិនជា ហើយមានសភាពឈឺចាប់
    • ងាយក្នុងការហូរឈាម ហើយដុំសាច់អាចឡើងរឹង
    • ចាប់ផ្តើមស្ពឹកតំបន់មួយចំនួនដូចជាលើអណ្តាត ឬបបូរមាត់
    • ឈឺក្នុងត្រចៀក ក្បាល
    • ហាមាត់មិនរួច ស្ទះផ្លូវដង្ហើម
    • ពិបាកញ៉ាំ ស្រកទំងន់លឿន
    • ឡើងកូនកណ្តុរតាមតំបន់ក (Cervical lymphadenopathy) ផ្សេងៗ

• ៤) ការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ៖

  • ការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យអាស្រ័យទៅលើទំហំប្រភេទនៃជំងឺ និងដំណាក់កាលនៃការវិវត្តន៍
  • ការពិនិត្យក្នុងមាត់ៈ ដុំសាច់រីកលូតលាស់លឿន មានសភាពរឹង ងាយចេញឈាម
  • ការច្រឹបសាច់យកទៅពិសោធន៍ (Biopsy) គឺបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ពីប្រភេទជំងឺមហារីកមាត់ធ្មេញ
  • ការអង្កេតផ្សេងទៀតដូចជា ថតឆ្លុះកាំរស្មីអ៊ិច អឹមអរអាយ ស្កេននែរ (Panoramic X-ray, Chest X-ray CT Scan, MRI) ដើម្បីដឹងពីទីកន្លែង នឹង ការរីករាលដាល

• ៥) ការព្យាបាល៖ ការព្យាបាលគឺ អាស្រ័យទៅតាមដំណាក់ការវិវត្តន៍នៃជំងឺ មានដូចជាៈ

  • ការវះកាត់យកដុំកោសិកាមហារីកចេញ (Radical Surgery)
  • ការព្យាបាលដោយប្រើប្រាស់កាំរស្មី (Radiotherapy)
  • ការព្យាបាលដោយប្រើប្រាស់ថ្នាំគីមី (Chemotherapy)
  • ឬការរួមបញ្ចូលគ្នានៃវិធីសាស្ត្រព្យាបាលខាងលើ
  • ការព្យាបាលថែទាំដំណាក់កាលចុងក្រោយ (Palliative Theraphy)

• ៦) អនុសាសន៍ក្នុងការការពារជំងឺមហារីកមាត់ធ្មេញ៖

  • ធ្វើអនាម័យមាត់ធ្មេញឲ្យបានល្អស្អាត
  • បញ្ឈប់ការជក់បារី ផឹកស្រា និងពិសារស្លាម្លូ
  • ក្នុងករណីមានដុំសាច់ ឬ ដំបៅ ឬភាពប្រែប្រួល មិនធម្មតាក្នុងមាត់ដែលបានកើតឡើងហើយមិនជា ឬបាត់ទៅវិញក្នុងរយៈពេល ២ទៅ ៣អាទិត្យ សូមមកព្រឹក្សាជាមួយទន្តបណ្ឌិតឯកទេស។
  • ណាត់ជួបជាមួយទន្តបណ្ឌិតជារាងរាល់ ៦ខែម្តង ដើម្បីពិនិត្យសុខភាពមាត់ធ្មេញរបស់លោកអ្នក។
  • សូមយល់ថាការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យទាន់ពេលអាចកាត់បន្ថយនូវអត្រាស្លាប់ និងងាយស្រួលក្នុងការព្យាបាល។

ប្រសិនបើលោកអ្នកមានបញ្ហាមាត់ធ្មេញ ឬរោគសញ្ញាដូចបានរៀបរាប់ខាងលើ សូមអញ្ជើញរួសរាន់មកជួបពិគ្រោះជាមួយទន្តបណ្ឌិតឯកទេស នឹងក្រុមគ្រូពេទ្យឯកទេស នៅមន្ទីរពេទ្យ ដើម្បីទទួលបានការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ និងការព្យាបាលប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់អោយទាន់ពេលវេលា ព្រោះអក្នជំងឺភាគច្រើនមកពិនិត្យនឹងព្យាបាលនៅដំណាក់កាល់ចុងក្រោយនៃជំងឺដែលមិនអាចជួយបាន។

ចុចអត្ថបទបន្ត៖ ធីសាស្ត្រងាយៗ ក្នុងការការពារមាត់ធ្មេញឲ្យមានសុខភាពល្អ